Naast de restauratie van de orgelkast, balustrade en alles dat daarmee te maken heeft (zie vorige blog) moest ook het gehele orgel van de Sebastiaankerk in het Groningse Warffum gerestaureerd worden. Zo'n totale restauratie schijnt niet vaak voor te komen dus was het voor mij extra interessant om de werkzaamheden van Orgelmakerij Reil bij dit project in Warffum eens van dichtbij te bekijken.
Het terugplaatsen van alle onderdelen is een tijdrovende zaak: hier worden de toetsen (in totaal 54) weer door orgelbouwer Harrie Zwanepol op hun oude plek gezet, op dezelfde manier als hoe ze zijn verwijderd.
Praktisch restaureren
Allereerst is het instrument in delen uit elkaar gehaald en vervoerd naar de werkplaats in Heerde om het daar te restaureren. De slechte delen zijn vervangen door veel nieuwe stukken eikenhout dat op natuurlijke manier is gedroogd (twee jaar plus een jaar per cm.) en daarom niet meer krom zal trekken. Er is geen oud hout gebruikt zoals bijvoorbeeld bij de houtrestauratie in het Tylershuis (zie mijn blog) omdat het er vooral om gaat het orgel zo te laten werken zoals orgelbouwer Heinrich Hermann Freitag het bedoeld had. Op esthetisch restaureren lag hierbij dus niet de nadruk.
Balgenwissel
Niet alleen slechte delen van de constructie moesten vervangen worden. In het begin van de 20e eeuw zijn de oorspronkelijke 'spaanbalgen' verwijderd en een ander type balg ingebouwd omdat men een andere klank van het orgel wilde hebben. Hierdoor moesten de spaanbalgen weer gereconstrueerd worden in de werkplaats van Reil.
De nieuwe spaanbalgen, gebouwd naar het voorbeeld van Freitag voor de kerk van Warffum. Met de zgn. tredebomen kun je met je voeten zorgen dat er wind komt die naar de pijpen geblazen wordt voor geluid.
Blazen als Freitag
De 24 houten orgelpijpen van de grootste octaven van het orgel zijn nagekeken en scheuren gerepareerd. De overige pijpen zijn van metaal (een legering van tin en lood) waarvan de langste 2,5 meter en de kleinste van ca. 2cm. is. Deze pijpen zijn schoongemaakt en uitgedeukt en de exemplaren die beschadigd waren zijn nieuw gemaakt naar voorbeeld van de 19e eeuwse, Groningse orgelbouwer. Net als de originele balgen zijn de registers van het oorspronkelijke orgel begin 20e eeuw verwijderd en vervangen door andere. Dankzij deze restauratie zijn de originele registers weer teruggebracht en is het Freitagorgel weer in originele staat te zien en te horen.
Oude orgelpijpen (labiaalpijpen) die toe zijn aan een opknapbeurt.
Tong
Het orgel heeft verschillende soorten pijpen voor verschillende soorten tonen. De houten pijpen zorgen voor het geluid van de twee grootste octaven. Voor de klanken van de andere octaven heeft het orgel labiaalpijpen - orgelpijpen met een zgn. labium: een horizontale opening waar de lucht door kan ontsnappen waardoor een toon hoorbaar wordt - en tongpijpen. Elke tongpijp loopt uit in een conische vorm die op een houten voetje staat. In deze voet bevindt zich de zgn. 'keel' waar de lucht doorheen geblazen wordt, die wordt afgesloten door een afdekplaatje van messing: de tong. Door deze tong wordt de hoeveelheid lucht die in de orgelpijp terechtkomt geregeld.
Aan het 'tongwerk' van de orgelpijpen is extra dik loodbeleg (loodlaag) aangebracht. Hierdoor moet de opening van de oude koppen (de voet) waar de nieuwe keel in komt te staan vergroot worden.
Gewalste metalen platen worden tot nieuwe pijpen rond een mal in de cilindrische vorm gehamerd en gladgewreven met speciaal gereedschap.
Nieuwe orgelpijpen wachten op een rij op de terugreis naar Warffum.
Scheve kast
Uiteindelijk plaatsen restaurators Frits en Harrie met precisie alle orgelonderdelen terug in de kerk in Warffum. De orgelkast moest iets opgekrikt worden vanwege een enorme verzakking als gevolg van werking van het hout in de loop van de eeuwen (en eventueel aardbevingen). De kast is gestut en met stalen trekijzers aan het plafond vastgezet. Door de verzakking moesten alle onderdelen aangepast worden aan de nieuwe situatie om het hele mechaniek van het orgel weer soepel te laten werken maar nu is het originele Freitagorgel zo goed mogelijk gerestaureerd en kan men weer van het oude uiterlijk én geluid genieten.
Links werkt Frits een aan een van de twee wellenborden die het orgel rijk is en rechts zet Harrie het klavier weer in elkaar.
Het orgel en balustrade in de Sebastiaankerk zijn weer precies zoals Freitag ze in de 19e eeuw heeft gebouwd.
- - - - - - - - - - - - -
Meer lezen/zien over restauraties?
In mijn andere blogs zijn nog meer verschillende interessante restauraties te zien en te lezen.
Meer van mijn werk is te zien op de pagina's fotografie van monumenten en restauraties.